URZĄD GMINY MIŁKI

Cmentarze wojenne w Gminie Miłki – świadectwa historii sprzed ponad 100 lat

Gmina Miłki to nie tylko malownicze krajobrazy i jeziora Mazur, ale również miejsca, które skrywają pamięć o dramatycznych wydarzeniach I wojny światowej. Na naszym terenie znajduje się aż 8 cmentarzy wojennych, na których spoczywają żołnierze armii niemieckiej, rosyjskiej, austro-węgierskiej – ofiary walk toczonych w latach 1914–1915.

Krótka charakterystyka 

1. Cmentarz wojenny w Marcinowej Woli — świadectwo historii I wojny światowej

W sercu wsi Marcinowa Wola, w województwie warmińsko-mazurskim, znajduje się cmentarz wojenny z 1915 roku, będący trwałym śladem walk toczonych na terenie dawnych Prus Wschodnich. Na obszarze 2200 m² spoczywa łącznie 470 żołnierzy, w tym 301 rosyjskich i 72 niemieckich pochowanych w mogiłach zbiorowych oraz 38 w grobach indywidualnych. Tablice nagrobne zawierają imiona, daty urodzenia i śmierci, a także informacje o przynależności do jednostek wojskowych. Wśród niemieckich formacji reprezentowanych na cmentarzu są 33 Pułk Fizylierów im. Hrabiego Roona, Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 76 oraz 43 Pułk Piechoty im. Księcia Meklenburgii Karola. Miejsce to, wpisane do rejestru zabytków, pełni dziś rolę cichego pomnika poległych, przypominając o tragicznych wydarzeniach i losach żołnierzy walczących po obu stronach frontu. 

 2 . Cmentarz wojenny w Paprotkach — pamięć w sercu wsi

W centrum wsi Paprotki, w gminie Miłki na Mazurach, znajduje się mniej znany cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej. Położony w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań, ten niewielki cmentarz upamiętnia żołnierzy poległych w czasie walk w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich w latach 1914–1915. Na cmentarzu spoczywają żołnierze armii niemieckiej, pochowani w indywidualnych i zbiorowych mogiłach. Zachowały się nagrobki z inskrypcjami, w tym nazwiskami, stopniami wojskowymi i przynależnością do jednostek. Miejsce to, choć skromne, stanowi ważny element lokalnej historii i świadectwo dramatycznych wydarzeń sprzed ponad stu lat.

3. Cmentarz wojenny na wzgórzu w Paprotkach — świadectwo walk zimowych 1914–1915

Na wzgórzu około 300 metrów od drogi żwirowej Paprotki–Górkło, znajduje się cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, będący pamiątką krwawych walk w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich. Powstał po zakończeniu działań wojennych na terenie, który stanowił ważny punkt obrony niemieckiej. Cmentarz został założony na planie prostokąta z układem tarasowym. Na wyższych tarasach pochowano 181 żołnierzy niemieckich, a u podnóża wzgórza — żołnierzy rosyjskich. Znajdują się tam dwie zbiorowe mogiły z 183 bezimiennymi rosyjskimi żołnierzami oraz 25 pojedynczych nagrobków niemieckich z inskrypcjami. Na mogiłach rosyjskich stoją dwa wysokie prawosławne krzyże, a centralnym punktem nekropolii jest pomnik z napisem „Unsern gefallenen Brüdern” („Naszym poległym braciom”).

4. Cmentarz wojenny w Borkach — zapomniana nekropolia wśród mazurskich lasów

Na północ od wsi Borki, w gminie Miłki, pośród sosnowego lasu, znajduje się cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej. Nekropolia została założona na planie prostokąta o wymiarach około 28 × 20 metrów, na zachód od dawnej drogi leśnej, dziś niemal całkowicie zatartej. Granice cmentarza wyznacza ziemny wał oraz rów, z wejściem od południowo-wschodniego narożnika. Wnętrze cmentarza jest dziś niemal niewidoczne — pierwotne mogiły, prawdopodobnie oznaczone drewnianymi krzyżami, nie przetrwały do naszych czasów. Teren nie został zalesiony, porastają go jedynie samosiewy drzew i krzewów. Zachodni skraj nekropolii został częściowo zniszczony przez przebiegający tamtędy dukt leśny. Choć miejsce to nie posiada rozbudowanej infrastruktury ani tablic informacyjnych, stanowi ważne świadectwo walk toczonych na Mazurach w latach 1914–1915. Cmentarz w Borkach jest jednym z wielu cichych punktów pamięci, które kryją historię poległych żołnierzy obu walczących armii.

5. Cmentarz wojenny w Czyprkach — pamięć o poległych z I wojny światowej Cmentarz wojenny w Czyprkach znajduje się w miejscowości Czyprki, w gminie Miłki na Mazurach. Został założony na gruntach należących do gospodarza o nazwisku Jakubzick, a jego budowa zakończyła się 15 czerwca 1922 roku. Nekropolia przylega do dawnego cmentarza ewangelickiego, a w ramach jej powstania przebudowano również wejście na sąsiedni cmentarz wiejski, nadając mu stylistykę zgodną z charakterem miejsca pamięci. Na terenie cmentarza spoczywa łącznie 131 żołnierzy, w tym trzech żołnierzy armii niemieckiej, których nazwiska zostały uwiecznione, oraz 128 żołnierzy rosyjskich pochowanych w mogiłach zbiorowych. Zachowało się kilka nagrobków oraz głaz z inskrypcją, które dokumentują dramatyczne wydarzenia z lat 1914–1915. Cmentarz wojenny w Czyprkach jest kameralnym, lecz ważnym miejscem pamięci, które przypomina o ofiarach walk w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich podczas I wojny światowej. Jeśli chcesz, mogę zebrać wszystkie opisy cmentarzy w gminie Miłki w jedną spójną publikację albo pomóc z przygotowaniem tekstu do przewodnika czy tablicy informacyjnej.

6. Cmentarz wojenny w Rudzie, położony w gminie Miłki na Mazurach, znajduje się na skraju lasu w pobliżu wsi Ruda. Powstał najprawdopodobniej w 1915 roku jako miejsce pochówku żołnierzy poległych w czasie walk toczonych w maju i lipcu tego roku. Spoczywają tam żołnierze trzech armii: niemieckiej, austro-węgierskiej i rosyjskiej, którzy zginęli podczas ofensywy państw centralnych oraz odwrotu wojsk rosyjskich z terenów bitwy gorlickiej. Cmentarz zajmuje powierzchnię około 875 metrów kwadratowych i został ogrodzony kamiennym murem. W 1929 roku naliczono tam 112 mogił pojedynczych i zbiorowych oraz 106 krzyży łacińskich i prawosławnych. Do dziś zachowały się jedynie dwa nagrobki, z których jeden nosi nazwisko Hansa Montzera. Pozostałe groby są symboliczne, usypane z piachu i pozbawione tabliczek. Władze Jugosławii poinformowały w 1928 roku, że na cmentarzu pochowano dwóch ich żołnierzy.

7. Cmentarz wojenny w Wierciejkach, położony w gminie Miłki w powiecie giżyckim, jest miejscem spoczynku żołnierzy armii niemieckiej poległych podczas I wojny światowej. Nekropolia znajduje się w pobliżu dawnej osady Gregerswalde, znanej przed 1945 rokiem jako Wierczeiken lub Wierczeyken, i upamiętnia wydarzenia z lat 1914–1915, kiedy to wschodnie Prusy były areną intensywnych walk. Na cmentarzu pochowano 26 żołnierzy niemieckich, z których 10 pozostaje nieznanych z imienia i nazwiska. Wśród pochowanych znajdują się żołnierze różnych jednostek: Füsilier-Regiment Nr. 33, Landwehr-Infanterie-Regiment Nr. 5 oraz Landsturm-Bataillon Lötzen II i Osterode II. Zachowały się inskrypcje z nazwiskami, datami urodzenia i śmierci, a także stopniami wojskowymi. Centralnym punktem cmentarza jest pomnik z napisem „Den Gefallenen zum Andenken gewidmet 1918”, co oznacza „Poświęcone ku pamięci poległych 1918".

8. Cmentarz wojenny w Wyszowatych, położony w gminie Miłki w powiecie giżyckim, jest miejscem pamięci z czasów I wojny światowej. Znajduje się w pobliżu dawnej osady Gregerswalde, znanej przed 1945 rokiem jako Wierczeyken, i upamiętnia wydarzenia z lat 1914–1915, kiedy to tereny Prus Wschodnich były areną intensywnych walk. Na cmentarzu spoczywają żołnierze armii niemieckiej polegli w trakcie działań wojennych. Zachowały się nagrobki inskrypcjami zawierającymi nazwiska, daty urodzenia i śmierci oraz stopnie wojskowe. Centralnym punktem nekropolii jest pomnik z napisem „Den Gefallenen zum Andenken gewidmet 1918”, co oznacza „Poświęcone ku pamięci poległych 1918".